Επ'αφορμή της εορτής του παρεκκλησίου του αγίου Κοσμά του Αιτωλού στο στρατόπεδο Σπυρούδη δημοσιεύουμε ένα σύντομο βιογραφικό του που μας έστειλε ο συμπολίτης μας και μέλος του Δ.Σ. του Συλλόγου Αγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, Σπύρος Παπασπύρος:
Το 1714, στο χωριό Μέγα Δένδρο της Αιτωλίας (κοντά στο σημερινό Θέρμο), γεννήθηκε ο κατά κόσμον Κωνσταντίνος Δημητρίου (Κώνστα τον φώναζαν οι φίλοι του), ο μετέπειτα Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Τα πρώτα χρόνια της ζωής του, τα πέρασε έξω, στη φύση, σαν βοσκός.
Όταν έκλεισε τα δέκα, τον έστειλαν στη Σιγδίτσα Παρνασσίδος, όπου διδάχθηκε την στοιχειώδη μόρφωση από έναν ιεροδιάκονο. Όταν έφτασε τα είκοσι διδάχθηκε ''τα γραμματικά'', τη γυμνασιακή ας πούμε μόρφωση. Συνέχιζε να ζεί κάνοντας πότε τον αγρότη, πότε τον δάσκαλο. Έχοντας πίστη δυνατή, μελετούσε και τα εκκλησιαστικά κείμενα.
Ήταν γύρω στα 35, όταν άκουσε ότι ιδρύθηκε η Αθωνιάδα Σχολή. Μαζί με άλλους, ωθούμενος από την πίστη και την φιλομάθεια, πήγε στο Άγιο Όρος και φοίτησε στη Σχολή. Διδάχθηκε τα ''Γραμματικά'', ''Λογική'', ''Εκκλησιαστική και Κοσμική Σοφία'' και ''Δυτική Φυσική και Φιλοσοφία'', από μεγάλους Δασκάλους της εποχής όπως ο Παναγιώτης Παλαμάς, ο Νικόλαος Τζαρτζούλης, ο Ευγένιος Βούλγαρις και άλλοι.
Εκάρη Μοναχός και μόνασε στην Μονή Φιλοθέου. Στο Άγιον Όρος έμεινε 17 χρόνια ''κλαίοντας δια τας αμαρτίας του'', όπως συνήθιζε να αφηγείται ο ίδιος.
Χρόνοι δύσκολοι για τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία. Οι ιερείς και αυτοί που γνώριζαν λίγα έστω γράμματα ήταν πολλοί λίγοι , για να μπορέσουν να στηρίξουν το κλυδωνιζόμενο Έθνος.
Ο εξισλαμισμός, βίαιος ή με δέλεαρ την μη πληρωμή φόρων, ήταν στο απόγειό του. Ενδεικτικά, στην Βόρειο Ήπειρο από τις 350.000 Χριστιανούς είχαν απομείνει μόνο 50.000 και μάλιστα με τάσεις μειώσεως. Οι Δάσκαλοι του Γένους στην Αθωνιάδα Σχολή συζητούν, σχεδιάζουν και οργανώνουν. Ο Ευγένιος Βούλγαρις μυεί και τον Πατρο-Κοσμά στο όραμα της Μεγάλης Ιδέας. Ήλθε η ώρα του μικρόσωμου αλλά φλογερού αγωνιστή. Τί τον ώθησε στην απόφαση του να αφυπνίσει το Γένος; Όπως αφηγείται ο ίδιος, ενώ σκεπτόταν τί πρέπει να κάνει, άνοιξε την Αγία Γραφή. Το μάτι του έπεσε στο εδάφιο ''Μηδείς το εαυτού ζητήτω αλλά το του ετέρου έκαστος''. Φεύγει από το Άγιον Όρος, ήταν το 1760, πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη και ζητά από τον Πατριάρχη Σεραφείμ τον Β΄, άδεια για να περιοδεύσει στα σκλαβωμένα χώματα και να προσπαθήσει να αφυπνήσει το ''δούλον Γένος''. Με άδεια και ευλογία του Πατριάρχη, περιοδεύει στην Θράκη, στην Μακεδονία, στην Θεσσαλία, στην Στερεά, στην Ήπειρο αλλά και στα Δωδεκάνησα, στις νήσους του Αιγαίου και στις Κυκλάδες. Παντού, ανεβασμένος σε ένα σκαμνάκι και έχοντας έναν ξύλινο σταυρό πίσω του, κηρύττει τον λόγο του Ευαγγελίου και προετοιμάζει τους Έλληνες για το ''ποθούμενο'', όπως συγκεκαλυμμένα ονόμαζε την απελευθέρωση. Κατασκευάζει κολυμβήθρες και βαπτίζει τους αβάπτιστους και τους μετανοούντες αλλαξοπιστήσαντες, ιδρύει σχολεία (υπολογίζονται σε 1200 περίπου), τα οποία οργάνωσε και έδωσε οδηγίες στους κατοίκους για την λειτουργία τους. Έλεγε ''δεν πρέπει, να υπάρχει χωριό χωρίς σχολείον. Διότι από το σχολείον μαθαίνομεν τί είναι Θεός, τί Αγία Τριάς, τί Γένος. Μόνον με την βοήθειαν των γραμμάτων θα ημπορέσετε να καλυτερεύσετε την τύχην σας και θα έλθει το ποθούμενον''. Προέτρεπε δε τους Έλληνες να μιλούν μόνο Ελληνικά και όχι τουρκικά ή αλβανικά.
Κατά την διάρκεια των περιοδειών του, πέρασε από το Τεπελένι. Εκεί ζούσε, νεαρός τότε, ο μετέπειτα τύραννος της Ηπείρου Αλή Πασάς μαζί με την μητέρα του Χάμκω. Λόγω της φήμης που είχε αποκτήσει και στους Μουσουλμάνους, ως άγιος και προορατικός άνθρωπος, τον κάλεσαν να τον φιλοξενήσουν σπίτι τους. Η Χάμκω θέλοντας να μάθει την τύχη του γιού της, για τον οποίο έτρεφε φιλοδοξίες, ρώτησε τον Πατρο-Κοσμά αν ο γιός της θα γινόταν κύριος του Βερατίου. Της απάντησε ότι θα γινόταν και ότι θα έπαιρνε και την Πρεμετή, την Πρέβεζα και τα Ιωάννινα. Στο τέλος, όταν τον ρώτησε αν θα πάει και στην Πόλη (φιλοδοξώντας να τον δει και Σουλτάνο), της απάντησε ότι θα πάει με κόκκινα γένεια. Χρόνια αργότερα όταν λόγω του ότι επαναστάτησε κατά του Σουλτάνου συνελήφθη, αποκεφαλίσθηκε και το κεφάλι του στάλθηκε στον Σουλτάνο με κόκκινα από το αίμα γένεια.
Λόγω της χαλαρότητος της πίστεως των Χριστιανών, οι Εβραίοι της Ηπείρου κατάφεραν να μεταφέρουν το παζάρι την Κυριακή , από το Σάββατο (ιερή γι΄αυτούς ημέρα) όπως γινόταν τα παλαιότερα χρόνια. Ο Πατρο-Κοσμάς έπεισε τους Χριστιανούς να τιμούν την ιερότητα της Κυριακής και έτσι το παζάρι μετατέθηκε το Σάββατο, γεγονός που μείωσε πολύ τα εμπορικά κέρδη των Εβραίων. Αυτοί προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να τον διαβάλουν στους Τούρκους. Ο Πατρο-Κοσμάς έγραφε στον αδελφό του ιερομόναχο Χρύσανθο, μετέπειτα Άγιο: ''Δέκα χιλιάδες Χριστιανοί με αγαπώσιν και ένας με μισεί. Χίλιοι Τούρκοι με αγαπώσιν και ένας όχι τόσον. Χιλιάδες Εβραίοι θέλουν τον θάνατό μου και ένας όχι τόσον''. Οι Εβραίοι των Ιωαννίνων, δωροδόκησαν τον Κουρτ Πασά του Βερατίου ο οποίος συνέλαβε τον Πατρο-Κοσμά στο Κολικόντασι της Βορείου Ηπείρου και τον απαγχόνησε στις 24 Αυγούστου 1779 δίπλα στον Άψο ποταμό. Το σώμα του ρίχθηκε στον ποταμό και βρέθηκε αργότερα από Χριστιανούς και ενταφιάσθηκε. Όταν ο Αλή Πασάς, ήδη πασάς της Ηπείρου, έμαθε τον θάνατό του και θεωρώντας τον Άγιο και προφήτη, έκτισε στον τόπο του μαρτυρίου έναν μικρό ναό, ο οποίος διασώζεται ως σήμερα.
Ο Πατρο-Κοσμάς ανακηρύχθηκε Άγιος από την Εκκλησία μας επισήμως το 1961. Είχε αγιοποιηθεί όμως από τον λαό αμέσως μετά το μαρτύριό του. Είχε τέτοια απήχηση στους αγωνιστές της επαναστάσεως κατά των Τούρκων, που σε ένα δημοτικό τραγούδι βρίσκουμε στίχους που λένε:
''Βοήθα Αη Γιώργη κι εσύ Άγιε Κοσμά, να πάρουμε την Πόλη και την Αγιά Σοφιά''.
Ο μικρός στο σώμα αλλά με μεγάλη δύναμη ψυχής Άγιος, αφού περπάτησε όλο τον Ελλαδικό χώρο, ερχόμενος πολλές φορές σε σύγκρουση με Τούρκους και Εβραίους αλλά και με κάποιους από τον ανώτερο Κλήρο και τους τοπικούς κοτσαμπάσηδες, στερέωσε την Ορθοδοξία,ανύψωσε το φρόνημα του λαού και προετοίμασε τον ξεσηκωμό του Γένους.
Διασώζονται πλήθος από τις Διδαχές και παροτρύνσεις του και τις προφητείες του, μερικές από τις οποίες παραθέτω:
-Το ποθούμενον θα έλθει όταν θα έλθουν δυό πασχαλιές μαζί. (Ελέχθη στην περιοχή των Ιωαννίνων. Το 1912 που απελευθερώθηκαν, Ευαγγελισμός και Πάσχα συνέπεσαν)
-Αν βρίσκουν στο δρόμο ασήμι, δεν θα σκύβουν να το πάρουν. Για ένα στάχυ όμως θα σκοτώνονται ποιός θα το πρωτοπάρει.(Μήπως είναι κοντά;)
-Θα βάλουν φόρο στις κότες και στα παράθυρα.(Σας θυμίζει κάτι ;)
-Θα δείτε αμάξι χωρίς άλογα να τρέχει στον κάμπο, πιό γρήγορα από το λαγό.(Το αυτοκίνητο)
-Θα έλθει καιρός, που ο κόσμος θα ζωστεί μ΄ένα σχοινί. Θα μιλάνε από την Πόλη στο Μόσκοβο σαν να΄ναι σε διπλανά δωμάτια. (Το τηλέφωνο)
-Θα μπει ο σατανάς στα σπίτια και θα βγάλει τα κέρατά του στα κεραμίδια.(Η τηλεόραση)
-Οι Τούρκοι θα φύγουν αλλά θα ξαναέρθουν. Θα φτάσουν ως τα εξαμίλια. Θα κατέβει τότε το ξανθό γένος με το χιλιάρμενο και το ένα τρίτο των Τούρκων θα σκοτωθεί, το ένα τρίτο θα γίνουν Χριστιανοί και το ένα τρίτο θα γυρίσουν πίσω στην Κόκκινη Μηλιά. Θα είναι τόσο το αίμα που θα χυθεί, που τριχρονίτικο δαμάλι θα πλεύσει σ΄αυτό. (Υπάρχει η άποψη ότι αναφέρεται στα έξι μίλια των χωρικών μας υδάτων και ότι ξανθό γένος είναι οι Ρώσσοι)
-Οι άνθρωποι θα μείνουν πτωχοί γιατί δεν θα έχουν αγάπη στα δένδρα.(Οικολογικό)
Στην πόλη μας η μνήμη του τιμάται στον φερώνυμο Ιερό Ναό (παρεκκλήσιο της Αγίας Παρασκευής), στο χώρο του πρώην στρατοπέδου "Τχου Χρ. Σπυρούδη". Για την Ιστορία, ο Ναός αυτός ανηγέρθη το έτος 1996, εντός 3 μηνών, μετά από άοκνες προσπάθειες του μακαριστού π. Πινδάρου Ζερβούλη σε συνεργασία με το Γενικό Επιτελείο Στρατού. Λειτούργησε επί 2 έτη ως Στρατιωτικός Ιερός Ναός και εν συνεχεία, με την μεταστάθμευση του 951 ΤΣΝ, παραδόθηκε στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών. Ως εφημέριοι υπηρέτησαν, κατά σειρά, ο π. Πίνδαρος Ζερβούλης, ο Σχης (Θ) π. Κωνσταντίνος Καλαμπόκας, ο π. Σωτήριος Γκίκας και ο π. Αθανάσιος Λαγουρός.
Σπυρίδων Χρ. Παπασπύρος
